Tribune in Steile Tuin

Op 6 juli 2012 wees de jury "De Tribune" aan als winnend ontwerp voor de kiosk in de Steile Tuin van Park Sonsbeek. Het ontwerp van Niels Matitawaer en Steven van Leeuwen, studenten aan de masteropleiding architectuur, wordt in de periode tot 1 april 2013 verder uitgewerkt en uitgevoerd.

De gemeente Arnhem had in 1999, bij het 100-jarig bestaan van Park Sonsbeek, de Steile Tuin laten aanleggen. Sinds die tijd koesterde de gemeente de wens om een kiosk voor de Steile Tuin te laten maken. In het bestemmingsplan en in de Sonsbeekvisie was die mogelijkheid opgenomen. Voor ogen stond een zorgvuldig vormgegeven kiosk, duurzaam, passend binnen de tuin en geschikt als eenvoudig horecapunt.
In het voorjaar van 2011 is de planvorming voor de realisatie van de kiosk gestart. Daarbij moest het hele proces passen in de campagne "Made in Arnhem": de kiosk moest een 100% Arnhems product worden.

De masteropleiding architectuur van ArtEZ Academie van Bouwkunst werd benaderd om het ontwerpproces onder te brengen in één van de ontwerpateliers. Deze vraag leende zich bijzonder goed voor de specialisatie Context, omdat de opgave zich richtte op een integrale benadering van gebouw en omgeving en op het werken aan de openbare ruimte in samenhang met architectuur.

De eerste fase van het project, die bestond uit een breed onderzoek uitmondend in  de formulering van kansrijke ontwerprichtingen, werd gemeenschappelijk door de 8 deelnemende studenten uitgevoerd. Alle aspecten die voor de realisatie van belang waren, werden meegewogen: wettelijk kader, een rijksmonument als locatie, duurzaamheid, vorm en karakter, functionaliteit, verplaatsbaarheid, exploitatie en beheer. Het bestemmingsplan beschreef de maximale ruimtelijke contour: 25 m2 oppervlak en 3,5 m hoogte.

Daarna zijn door de studenten vier ontwerpconcepten ontwikkeld.
LOTUS door Bertho Verhoef en Koen Geraedts;
S.T.A.K. door Robert de Haas en Elsemiek Ebbers;
De Tribune door Niels Matitawaer en Steven van Leeuwen;
Flowerhouse door Lieke Roerink en Arnold de Bruin.

Nadat de ontwerpen als onderwijsproject waren beoordeeld en geëvalueerd, kreeg een onafhankelijke jury de opdracht om het meest kansrijke plan voor uitvoering te selecteren. Deze jury bestaande uit Hanny Heetman (projectcoördinator kiosk), Margreet van Gastel (wethouder gemeente Arnhem), Wim van Krieken (VHP), Job Floris (Monadnock), Edzard Gelderman (voorzitter Vrienden van Sonsbeek) en technisch voorzitter Stefan Bendiks (coördinator specialisatie Context) heeft de plannen uitvoerig besproken en verslag gedaan in het juryrapport.

De keuze van de jury voor De Tribune wordt als volgt onderbouwd: ".. Dit concept heeft een krachtige vorm die een directe relatie aangaat met de tuin, die zowel een podium als zitplaatsen biedt, die aan de voor- en achterzijde een uitgiftepunt heeft, waardoor het plein optimaal benut wordt. Een plek waar je even kunt schuilen voor een regenbui. Die ook als de kiosk gesloten is een aanwinst is voor de plek. .. Dit concept geeft op overtuigende wijze invulling aan de randvoorwaarden, zowel aan de ruimtelijke, als aan die voor exploitatie en gebruik."

Tijdens de bekendmaking van het winnende ontwerp op 6 juli werd ook een toelichting gegeven op het vervolgproces. De komende maanden zal het ontwerp verder worden uitgewerkt. Dit gebeurt eveneens door studenten van de masteropleiding architectuur, die hier - in deze moeilijke tijden voor de bouw - relevante beroepservaring mee op doen. Inmiddels is ook een bouwteam geformeerd dat met Arnhemse bedrijven en organisaties de realisatie van de kiosk zal aansturen. Een Arnhems exploitant die de kiosk wil uitbaten, heeft zich al gemeld. Naar verwachting kan de kiosk volgend jaar op 1 april worden geopend.

Ko Jacobs

www.kiosksteiletuin.nl met beeldmateriaal en het juryrapport

Slotweekeinde 2012: Straatsburg

Een korte foto-impressie van het slotweekeinde.

Bezoek aan het gebouw van de INSA, een van de architectuuropleidingen in Straatsburg waarmee de plannen voor een zomerworkshop in 2013 worden ontwikkeld.

Bezoek aan de nieuwbouw van de ENSAS, de andere architectuuropleiding die meewerkt aan de zomerworkshop in 2013.

Lunchtijd: picknick in een park in Petite France.

Rondleiding in het volledig gerestaureerde Cafe Aubette met de inrichting van Theo van Doesburg.

De danszaal van Cafe Aubette.
Dit is het canonieke beeld uit de architectuurpublicaties. Maar wat toentertijd voor ogen stond, was een zaal vol mensen. Dansende paren op de dansvloer in het midden van de zaal, gekleurde drankjes op de tafels, mensen rondom achter de tafels, kijkend, lachend en pratend over elkaar en over de ontwikkelingen in de kunst. Muziek overstemde het geroezemoes en op het witte scherm werden filmbeelden geprojecteerd. De ruimte werd gekleurd door de reflecties van het plafond door de naar boven gerichte lampen. In deze werveling van geluid, muziek, kleur en licht (en de nodige alcohol) losten de rechthoekige vormen van de muren en het plafond op door de diagonale kleurvlakken en lijnen.

Theo van Doesburg heeft de inrichting van meerdere ruimtes ontworpen; iedere ruimte heeft zijn eigen karakteristieken.

Het Bassin d'Austerlitz, één van de oude havenbekkens bij het oude centrum van de stad, dat nu wordt getransformeerd tot nieuw cultureel centrum. Nieuwe woonblokken en een winkelgebied zijn al gerealiseerd.

Het Palais du Rhin in de uitbreidingswijk Neustadt die na 1871, toen Straatsburg tot Duitsland behoorde, is gebouwd.

Het gebouw van het Europese Parlement.

De voetgangersbrug over de Rijn tussen Straatsburg en Kehl in Duitsland.  De brug is uitdrukking van de vriendschappelijke betrekkingen tussen beide landen.
Het as van deze brug tot aan het Bassin d'Austerlitz is een groot transitiegebied in Straatsburg. De industrie verdwijnt of wordt verplaatst. Vervolgens krijgt het gebied nieuwe invullingen en wordt het aan de stad gekoppeld.

Zondagochtend. Een bezoek aan het museum voor moderne kunst voordat we in de bus terug naar Arnhem stappen.

Foto's Ko Jacobs/ArtEZ Academie van Bouwkunst

Slotweekeinde naar Straatsburg

De afronding van het studiejaar 2011-12 komt in zicht. Voor de masteropleidingen van ArtEZ Academie van Bouwkunst staat het Slotweekeinde op stapel; een korte excursie naar een niet al te ver weg gelegen stad in het buitenland.
Het Slotweekeinde is een ontspannen afsluiting van het drukke studiejaar. Het bezoek aan een relatief onbekende stad met ondersteuning door lokale architecten levert vaak een interessant en verrassend programma op. Er is in ieder geval altijd aanleiding genoeg voor allerlei discussies. Tegelijkertijd is het voor studenten en docenten een goede gelegenheid om nog eens na te praten over het afgelopen studiejaar. En er kunnen nieuwe plannen worden gesmeed.

De keuze voor een reisdoel is niet willekeurig. De eerste reeks reizen stonden in het teken van het thema "Oostvaart". In die excursies gingen we op zoek naar verwantschappen van oostelijk gelegen steden met de Nederlandse architectuur. Het thema was toentertijd een reactie op de dominantie van de Angelsaksiche en op het westen gerichte (digitale) media. In het kader van deze reeks zijn Scandinavische steden bezocht (Kopenhagen, Stockholm en Oslo) en Duitse steden (Hamburg, Keulen en München).
De afgelopen jaren vormt een ander thema de rode draad: transitiegebieden. Voorbeelden hiervan zijn de industriële gebieden in Manchester en Lyon die door het verdwijnen van de industrie een nieuwe rol in de stad krijgen.

Dit jaar gaat de reis naar Straatsburg. Ook daar is een grootschalig herbestemmingsproject gaande rond het Bassin d'Austerlitz, een havengebied dichtbij het stadscentrum. Op en rond de oude havenpier wordt een nieuw cultureel centrum voor de stad ontwikkeld.
Maar Straatsburg is dit jaar ook het reisdoel omdat er twee architectuuropleidingen zijn (de INSA en de ENSAS) waarmee we relaties hebben aangeknoopt. Het initiatief ging uit van de INSA die een meerjarig onderwijsproject voor architectuuropleidingen in steden aan de Rijn wilde opzetten. Samen met ArtEZ Academie van Bouwkunst en de architectuuropleiding in Konstanz wordt er nu gewerkt aan een plan om van 2013 tot 2015 drie zomerworkshops te organiseren, telkens in één van de drie deelnemende steden.
Het slotweekeinde is daarom een goede gelegenheid om Straatsburg al eens te verkennen en voor de docenten om kennis te maken met een aantal collega's van de INSA en de ENSAS. Voor de studenten zit die eerste kennismaking met collega's er niet in; de studenten van de Franse architectuuropleidingen zijn al op vakantie.

Al met al wordt het een weekeinde waarin we proberen het leerzame, het aangename en het nuttige zo goed mogelijk te combineren.

Ko Jacobs


Een link naar een paar stemmige foto's van Bassin d'Austerlitz
En nog een link naar foto's

"Mooder Maas" van Danielle Bakkes op Archined

Het afstudeerplan "Mooder Maas" van Danielle Bakkes is door ArtEZ Academie van Bouwkunst ingezonden naar Archiprix. Op zaterdagmiddag 23 juni vindt de bekendmaking van de Archiprixwinnaars plaats in Eindhoven.

Archined.nl presenteert in de aanloop naar de uitreiking de plannen van een aantal deelnemers. Zo ook het plan "Mooder Maas", zie onderstaande link.

"Mooder Maas" van Danielle Bakkes op Archined

Archiprixuitreiking in Eindhoven

Woningbouw: regimes en ruimtelijke praktijken

Onlangs is in Arnhem de Heuvelinkprijs 2012 uitgereikt. De Heuvelinkprijs wordt om de twee jaar uitgereikt en één keer in de vier jaar staat het thema "woningbouw" centraal. Woningbouw, dat lijkt een voor de hand liggende categorie van bouwwerken. Het vormt tenslotte de oeroude kern van de architectuur: het bieden van beschutting aan de bewoners. Maar wanneer je naar de productie van woningbouw en het productieproces in Nederland kijkt, roept het ook vragen op. Zeker nu het productieproces door de economische crisis vrijwel is stilgevallen, lijkt het een goed moment om even stil te staan bij bepaalde 'regimes en praktijken' die bij woningbouwprojecten een rol spelen.

Woningbouw opereert als productieproces in een aantal meer en minder goed omschreven regimes.

Het eerste regime, dat strak is beschreven, is het juridische regime. Dit begint in feite al met artikel 1b van de Woningwet, waarin wordt gesteld dat bouwen in Nederland verboden is.
En vervolgens is een heel stelsel van regelgeving nodig dat de uitzonderingssituatie van bouwen mogelijk moet maken. Planprocedures, vergunningstrajecten etc. etc. zijn het gevolg. En natuurlijk het Bouwbesluit. Het Bouwbesluit is opgebouwd uit hoofdstukken met technische voorschriften rond de onderwerpen: veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en milieu. De eerste twee - veiligheid en gezondheid - worden expliciet genoemd in artikel 1a van de Woningwet. Hier blijkt dat bouwen niet alleen verboden is, maar ook dat een bouwwerk in principe een bedreiging vormt voor iedereen in en rond dat gebouw.
Het juridisch regime in Nederland is zodanig ingericht dat bouwen mogelijk wordt gemaakt als uitzonderingssituatie en dat iedere potentiële dreiging van een bouwwerk op voorhand moet worden ondervangen.
Kortom, bouwen wordt ingekaderd door beperkingen en uitzonderingen op beperkingen. Deze benadering trekt impliciet een flinke wissel op het ontwerp van een woning.

Het tweede regime dat vrij duidelijk is, is het economische regime. Wie betaalt, bepaalt. Veel van de opdrachtgevende partijen zijn ondernemingen met winstoogmerk. Wat ze bouwen, moet verkocht worden. En verkocht wordt, zo redeneren deze ondernemingen, wat de markt vraagt. De vraag is dan wat de markt wil en in hoeverre de markt in staat is creatief over haar wens na te denken. De massaconsumptie laat zien dat men allemaal hetzelfde wil (iedereen wil met de mode meedoen) en tegelijkertijd wil men aan zijn eigenheid uiting geven (maar dat dan wel binnen de heersende mode).
We kennen het fenomeen in de woningbouw. Iedereen wil een jaren '30 woning, maar dan wel zo dat die net iets anders is. En dat laatste geldt alleen voor de buitenkant, want het interieur moet iedere uiting van eigenheid kunnen verdragen en is dus van noord tot zuid en van oost tot west volkomen inwisselbaar.
Het economische regime biedt vanuit zijn aard maar beperkte ruimte voor creatieve vernieuwing. Tevens wordt aan het winstoogmerk het snelst tegemoet gekomen door de toepassing van een zo groot mogelijke logistieke efficiëntie: veel van hetzelfde met zo min mogelijk variabelen.

Vanuit beide bovengenoemde regimes gaat geen impuls uit voor vernieuwing. Het is eerder omgekeerd; wie niet de standaardwegen wil bewandelen, moet heel goed puzzelen om met iets anders voor de dag te komen.

Vanuit een ander perspectief bezien, zou je ook kunnen zeggen dat de Nederlandse woningplattegrond een vorm van perfectie heeft bereikt. Als naar de grondgebonden eengezinswoning wordt gekeken, dan biedt de opzet met twee beuken - een brede en een smalle - voor het benodigde programma optimale indelingsmogelijkheden. Verdere ontwikkeling is helemaal niet nodig. De opgave is opgelost en het ontwerp kan zich richten op het beeld van het exterieur.

Een element in de huidige bouw dat ook de komende decennia op de agenda blijft staan, is duurzaamheid. Om te beginnen de eis dat ieder nieuw gebouw in 2020 energieneutraal moet zijn. Ongetwijfeld zal de discussie gaan losbarsten over de wijze waarop energieprestaties het ontwerp van een gebouw gaan beïnvloeden. Tot nu toe lijkt duurzaamheid vooral een kwestie van technische ingrepen. Om de duurzaamheidstoets te doorstaan, worden ontwerpen doorgerekend volgens één van de vele normen die momenteel worden gehanteerd. Andere interpretaties van duurzaamheid krijgen geleidelijk aan op steeds meer plekken aandacht.

Peter Sloterdijk beschrijft de woning in zijn boek "Schuim" (het laatste deel van de Sferen-trilogie) als een halteplaats. De tegenwoordige mens is altijd onderweg en de woning is slechts een tijdelijk verblijf.
Daar kan voor Nederland aan worden toegevoegd dat de woning als levenslange verblijfplaats definitief heeft afgedaan sinds de 'wijkgedachte' uit de jaren '60. De wijkgedachte voorzag in een wooncarrière die de opeenvolgende levensfasen volgde. Samengevat in één zin: van jong volwassene in een klein appartement via de gezinswoning als er kinderen komen naar wederom een kleiner appartement als de kinderen de deur uit zijn en uiteindelijk naar de bejaardenflat.
Hoewel de wijkgedachte op stedenbouwkundig niveau voorzag in een wooncarrière in één buurt (bijvoorbeeld, in Pendrecht zou de doorverhuizing per levensfase in principe binnen één stempel kunnen plaatsvinden) heeft het in de praktijk geleid tot segregatie. Buurten zijn over het algemeen redelijk homogeen qua woning- en bewoningstype. Er zijn weinig voorbeelden van alle woningtypen in grote afwisseling dicht bij elkaar.
Kortom, de woning is op twee manieren als halteplaats op te vatten. In het dagelijks leven als tijdelijk verblijf tussen alle drukke bewegingen. In het mensenleven als tijdelijke plek waar een levensfase wordt doorgebracht.

Deze ruimtelijke praktijk van de woning functioneert ook best goed, omdat de Nederlander van jongs af aan wordt getraind in gesegregeerd leven. De woning met voor ieder gezinslid een eigen kamer functioneert als individualiseringsmachine. De situatie met onontbeerlijke eigentijdse voorzieningen (tv, pc/laptop/tablet, mobiele telefoon) voor ieder gezinslid in iedere kamer wordt beschreven als de atomisering van het gezin.
Door de ruimtelijke praktijk van de woning leert iedereen de delicate balans tussen individueel leven en sociale activiteiten van het gezin of een gemeenschap (sportclub en dergelijke) vorm te geven.

De ruimtelijke praktijken die hier worden aangestipt, zijn niet zo helder beschreven als het juridische en economische regime, terwijl ze naar mijn mening net zo sterk doorwerken in de woningbouw. Het zijn - om met Michel Foucault te spreken -  zogenaamde "non-discursive practices" die zich tussen vakgebieden of disciplines in bevinden. Hun werking is echter onontkoombaar.

Het productieproces van een woningbouwproject wordt concreet aangestuurd via bouwtekeningen. Die zijn de uitkomst van het ontwerpproces. Daaromheen spelen regimes waarvan de spelregels meer of minder helder zijn en ruimtelijke praktijken die zich vooralsnog minder gemakkelijk laten vangen. Dat maakt het echter niet minder interessant om hun rol in de woningbouw te doorgronden.

Ko Jacobs

Excursie 3e jaars master architectuur

De 3e jaars studenten houden van hun excursie naar Zürich een weblog bij:

www.archizurich.nl

maar die is inmiddels niet meer actief.

Terzijde: over "De tuin der lusten”, deel 2

Het grootste raadsel van „De tuin der lusten” van Hieronymus Bosch (circa 1450 - 1516) blijft het middenpaneel. Hoewel het op het eerste gezicht duidelijk is dat veel van de scénes een erotische of seksuele lading hebben, is er onder experts geen eenduidigheid over de betekenis van wat zich voor onze ogen lijkt af te spelen. Iedereen die zich over dit werk buigt, is zich bewust van de eeuwen die ons scheiden van de tijd waarin het is geschilderd. We moeten daarom erg voorzichtig zijn om onze eigentijdse opvattingen over seksualiteit en psychologie in dit werk te projecteren. De moderne psychologie kan misschien verklaren waarom we ons tot deze beelden voelen aangetrokken, maar ze kan niet uitleggen wat ze betekenden voor Bosch en zijn tijdgenoten. Schilderijen zoals „De tuin der lusten” gaan over morele en religieuze waarheden uit de tijd waarin ze werden gemaakt en niet over onbewuste psychologische processen.

Het middenpaneel van „De tuin der lusten”, Hieronymus Bosch.
De afbeelding is afkomstig van Wikimedia Commons.

Het laatste deel van de tekst over de „De tuin der lusten” is te lezen als je klikt op <Meer lezen>.