Opening Eindexamenexpositie Master Architectuur

De avond zonder programma bleek uiteindelijk een mooie invulling te krijgen, toen Tim Versteegh en Ward van der Reijden de microfoon ter hand namen en hun collega-afgestudeerden gingen interviewen.

Afgelopen vrijdagavond, 21 oktober, was de opening van de jaarlijkse eindexamenexpositie van de masteropleiding Architectuur. 12 plannen staan opgesteld in het trappenhuis van het Rietveldgebouw en het voorportaal van het Middengebouw. In die opstelling eisen de 12 grote maquettes de aandacht op. Door de open structuur van de sokkels blijven de maquettes een zekere lichtheid houden, terwijl er bij een aantal toch een stevig programma wordt gepresenteerd.

De studenten hadden aangegeven dat ze op de openingsavond 'geen programma' wilden, dat wil zeggen, geen vooraf gereguleerd programma. Wie zich geroepen voelde, of aangesproken door de bezoekers, kon de microfoon pakken en een toelichting geven. Dit hield een zeker risico in, zeker bij een druk bezochte avond zoals het afgelopen vrijdag was, want wie voelt zich voldoende geprikkeld om voor alle aanwezigen het woord te nemen? De ban werd gebroken door Tim en Ward. Zij begonnen een gesprek over hun eigen plannen en gingen vervolgens met de andere exposanten in gesprek. Het leverde mooie, informele en informatieve gesprekken op over de zeer diverse reeks afstudeerplannen.

De expositie staat nog opgesteld tot en met 4 november. Dan is 's avonds de diploma-uitreiking en wordt tevens bekend gemaakt welk plan de Academie zal vertegenwoordigen bij de Nederlandse Archiprix van 2012.

Ko Jacobs

Ontwerpstudio master Interieurarchitectuur | docent Aat Vos

Studio S1 in de opleiding gaat over ruimte in de publieke sector waar sprake is van bewegingsstromen waarbij de gebruiker maar kort in de ruimte(s) verblijft. Daarbij wordt de nadruk wordt gelegd op onderwerpen als mondialisering, mobiliteit, schaalvergroting en invloed van de media. Dat is belangrijk: een interieurarchitect moet in staat zijn in een multidisciplinaire omgeving verschillende culturele achtergronden te respecteren en analyseren, en adequaat te reageren op lokale contexten en identiteiten.

De opgave bestond uit het ontwerpen van een mediatheek van ca. 120 m2 op een cruiseschip MS Color Magic, de grootste cruise ferry ter wereld, zie http://en.wikipedia.org/wiki/MS_Color_Magic

Achtergrond en relevantie

Le Corbusier introduceert in zijn studie Vers une Architecure [1923] Le Paquebot, de oceaanstomer, en laat zien dat een cruiseschip niet alleen een metafoor is voor, maar ook een feitelijke representant is van een stad en het stedelijk leven.   http://nl.wikipedia.org/wiki/Le_Corbusier . Het cruiseschip heeft sinds die studie model gestaan voor een aantal belangrijke stedenbouwkundige en architectonische gedachten en ontwikkelingen, zoals onder meer duidelijk wordt in Le Corbusiers Unité d’Habitation [Marseille, 1946, zie ook http://nl.wikipedia.org/wiki/Le_Corbusier ]. Le Corbusier liet zien dat veel architectonisch programma gecombineerd kan worden in één unit, mits er een goede set spelregels wordt gehanteerd.

Het cruiseschip heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld van een middel om van A naar B te reizen tot een doel op zich: het zijn drijvende steden waar passagiers worden getrakteerd op een enorm divers programma. Van loungebar tot fitness, van hardloopbaan tot converence center, van restaurant tot theater, van zwembad tot tax-free shop: een cruiseschip verschilt in dat opzicht niet van een middelgrote stad. Kenmerkend is, naast de programmatische diversiteit vooral de esthetische diversiteit waarmee het programma wordt aangeboden.

In haar boek Architecture after Modernism [1996] laat Diane Ghirardo zien dat er een nieuwe tweedeling dreigt te onstaan in de samenleving: als gevolg van een steeds verdergaande commercialisering [Disney takes command, Chapter 1] van de openbare ruimte die een concentratie van ‘openbaar programma’ in grote malls, airports, ziekenhuizen en musea achter toegangsdeuren bewerkstelligt, hebben de haves - zij die beschikken over credit cards - toegang tot dit programma, terwijl de have nots letterlijk worden buitengesloten.

Parallel hieraan vindt er een enorme verschraling van het aanbod plaats. Winkelstraten in elke zichzelf respecterende stad lijken steeds meer een kopie van elkaar, terwijl tegelijkertijd het culturele programma onder grote druk staat. Denk aan de recente Nederlandse bezuinigingsacties op cultuur als gevolg waarvan onder meer op dit moment veel bibliotheken de deuren sluiten. Het gevolg is dat het doorsnee winkelend publiek, dat paradoxaal genoeg steeds meer beschikking over vrije tijd krijgt, steeds minder in contact komt met cultureel, onverwacht en inspirerend programma.

Intenties

De bedoeling van deze ontwerpstudio is geweest studenten te dwingen een ontwerpstrandpunt in te nemen in een bijna architectonisch-vijandige omgeving, die - of je leuk vind of niet - gemeengoed geworden is. Architecten en interieurarchitecten kunnen in gedachten wellicht leven in een lege, stille en maakbare wereld, zij werken daar allerminst in. De vraag is dus vooral: hoe ga je daar mee om en kan de esthetische kakafonie op haar beurt aanleiding vormen voor het innemen van een standpunt. Moet kwaad met kwaad worden bestreden? Go with the flow? Inspireert het Disneyland of maakt het boos? Het atelier wil vooral laten zien dat het ook leuk kan zijn in een rare wereld te werken, en wil daarmee juist de potenties van het vak onderstrepen.

Proces en resultaat

Om het innemen van een standpunt te introduceren is aan de studenten gevraagd in de huid van hun held te kruipen en daar vandaan naar de opgave te kijken. Dat leverde verrassende en snelle resultaten op. Zo kwam het dat we de opgave hebben gezien door de ogen van Peter Zumthor [Robert van Middendorp], Hussein Chalayan [Hannah Steendam], Antonio Gaudi [Daphne van Rosmalen], John Lautner [Mirna Koghee] en Juhani Palasmaa [Jamie Bunnik]. Deze methode bleek een prima handvat voor het gericht ontwikkelen van een basis-idee of ontwerpziel.

Het belang daarvan werd nog eens inspirerend onderstreept door Simon Sinek in een van de TED Talks [http://www.startwithwhy.com], waarna een verwijzing naar de ziel van het ontwerp regelmatig werd gebruikt om processen op juiste sporen te krijgen of te houden.

Hoewel de vijf plannen die daarbij zijn ontstaan onderling erg verschillend zijn, worden ze alle gekenmerkt door een gemeenschappelijke speurtocht naar het verwezenlijken van een oprecht idee. Het besef dat je daartoe als ontwerper/student in staat bent is een wezenlijk onderdeel van de opleiding. En, te oordelen naar de resultaten, iets dat in de rugzak van alle vijf een vaste plek zal krijgen.

aat vos, oktober 2011

http://www.siloshapes.com

ArtEZ in de USA

Ter gelegenheid van de 100ste geboortedag van hun beroemdste stadgenoot zijn er in Marquette (Michigan) twee tentoonstellingen georganiseerd. In het DeVos Art Museum - behorend bij de Northern Michigan University - staat een overzicht van belangrijke werken uit het oeuvre van John Lautner (1911 - 1994) opgesteld, aangevuld met filmfragmenten, interviews, boeken en tijdschriften. In het Historisch Museum was een ruimte ingericht over drie generaties Lautner.

Tijdens de voorbereiding van de tentoonstelling werd museumdirecteur Melissa Matuscak er door John Lautner’s oudste dochter Karol Peterson Lautner op gewezen dat in het verre Nederland twee Lautner-vorsers behulpzaam zouden kunnen zijn. Melissa benaderde ons met het verzoek om foto’s te mogen gebruiken die we in de afgelopen vier jaar tijdens onze bezoeken aan alle 100 nog bestaande Lautner gebouwen genomen hebben. Ook was ze geïnteresseerd in de maquette die op een van mijn webalbums te zien is. Het was een foto van de ‘Concannon residence’. Die maquette is gemaakt tijdens een oefening op de Fontys AAS in Tilburg, een studiemaquette, niet echt geschikt voor een serieuze tentoonstelling. Na overleg met Ko Jacobs werd Hayke Zweede benaderd, die een prachtige 1:50 maquette gemaakt heeft. Hayke was een van de studenten die deelnam aan onze, inmiddels legendarische, ArtEZ-trip naar Los Angeles.
Op mijn suggestie om in het kader van de tentoonstelling persoonlijk een verhaal te komen vertellen over onze ervaringen met het werk van Lautner werd positief gereageerd.

Voor ons onderzoek naar de architect Lautner was een bezoek aan Marquette extra interessant om een indruk te krijgen van de omgeving waarin Lautner is opgegroeid en waaraan hij tijdens zijn leven steeds refereerde. Hij bouwde er samen met zijn vader eigenhandig een forse blokhut, Midgaard genaamd, waar hij tot zijn dood regelmatig naar toe zou gaan en die nog steeds in handen van de familie is.

Op zaterdag stond een bezoek aan Midgaard op het programma. Natuurlijk kenden we de blokhut van foto’s en ook doordat Murray Grigor’s documentaire ‘Infinite Space’ (zie link onder aan deze blog) ermee begint, maar toch was het verrassend. De ‘cabin’ ligt prachtig hoog boven Lake Superior en is slechts via een smal paadje te voet te bereiken (foto's via de link onder aan deze blog). Om de ervaring compleet te maken nemen we nog een duik in het steenkoude meer. Langzamerhand vult de cabin zich met studenten waarmee we direct een interessante uitwisseling hebben. Na een paar uur zijn we weer alleen met Lautner’s dochters Karol en Judy die gaten in onze kennis over hun vader opvullen.

Op zondag gaan we eerst naar het door Frank Lloyd Wright ontworpen huis voor de schoonmoeder van Lautner, Abby Beecher Robberts (de enige vrouw waar Wright echt bang voor was), nu bewoond door Lautner’s dochter Karol. Daarna bekijken we de tentoonstelling. Na een inleiding wordt er met grote stappen door zijn carrière een achttal huizen getoond. De tentoonstelling is prachtig. Zelfs na vijf jaar studie en drie bezoeken aan het John Lautner archief vielen er voor ons nog nieuwe dingen te ontdekken. En het was voor ons natuurlijk geweldig om onze eigen foto’s zo groot afgedrukt terug te zien.

Waar we vooral benieuwd naar waren was de door Hayke gemaakte maquette. Door een fout van UPS was de maquette door de douane in de USA tegengehouden, gesloopt (waarschijnlijk opzoek naar verboden waar), en terug gestuurd naar Arnhem. Ko Jacobs heeft hem samen met Tycho weer opgelapt en opnieuw opgestuurd. Omdat het huis zelf afgebroken is, was het er zonder deze maquette op de tentoonstelling bekaaid afgekomen. De maquette wordt in de vaste collectie van het museum opgenomen.

’s Middags zijn onze lezingen. Over Lautner is al veel verteld door critici en historici. Wij willen dan ook focussen op ons onderzoek en de door ons geobserveerde bouwkundige en architectonische aspecten van zijn werk. Iets wat goed valt bij ons gehoor. De lezing is terug te zien met de link onder aan deze blog.
Ook kondigen we het boek aan waar we mee bezig zijn dat door Artez Press in samenwerking met W-books uitgegeven zal worden.

Aangezien we gevraagd zijn om op donderdag een college over Moderniteit te geven, hebben we drie dagen om ‘in de omgeving’ nog wat rond te kijken. Een huis waar ik als student nog een maquette van heb gemaakt en waar ik toen ook helemaal verliefd op was, is het Douglas House van Richard Meier uit 1973. Het is onlangs volledig in oude glorie hersteld door twee bijzonder vriendelijke eigenaren. Het bleek bij bezoek precies zo te zijn als verwacht maar het was de 500 km omrijden volledig waard (foto's via link).

Een ander werk waar ik nog eens heel graag naar toe wilde, was de kerk van Marcel Breuer in Muskegon waar ik ooit samen met mijn vrouw voor een dichte deur heb gestaan. We hebben er de volgende ochtend om 07:00 uur een afspraak. Ongelooflijke beton constructie, enorm geweld, maar met gek genoeg weinig effect (foto's via link).
Om 10 uur gaat de boot naar Milwaukee (Wisconsin) waar we de uitbreiding van Santiago Calatrava aan het Milwaukee War Memorial van Eero Saarinen bezoeken. Later die dag - op weg naar Frank Lloyd Wright’s Taliesin - hebben we nog een paar afspraken om huizen van Wright van binnen te zien: Pew uit 1940 en Herbert Jacobs uit 1948.

Op woensdag hebben we een drie uur durende rondleiding door Wright’s Taliesin;  de woon- en werkgemeenschap waar Lautner als leerling van Wright het vak leerde. De beroemde foto van een jonge schuchtere Lautner achter de brede rug van ‘Mr. Wright’ is hier genomen. Wright’s wereld is hier compleet. Wright’s weduwe heeft ervoor gezorgd dat na haar dood Wright, 20 jaar na zijn dood, illegaal opgegraven is en gecremeerd waarna de as van beide echtelieden gemengd in Taliesin begraven is.

Terug in Marquette bezoeken we nog het geboortehuis van Lautner, nu bewoond door studenten. ’s Avonds geven we ons college. Een introductie Moderne Architectuur van Schinkel tot Koolhaas en een overzicht van het werk van Le Corbusier, voor Europeanen natuurlijk de echte held van het Modernisme.
En zo was een Lautner trip weer een geweldige ervaring.

Jan-Richard Kikkert
(bracht samen met Tycho Saariste van 16-24 September 2011 een bezoek aan Marquette, Michigan)



Tycho Saariste (links) en Jan-Richard Kikkert op het dak van Midgaard, Marquette


LINKS
Documentaire "Infinite Space"
Foto's Midgaard
Lezing Jan-Richard Kikkert en Tycho Saariste
Foto's Douglas House
Foto kerk Marcel Breuer
DeVos Art Museum, Marquette, Michigan

Architectuur Film Festival Rotterdam

Nu de Gouden Kalveren weer zijn uitgereikt, dient het volgende filmfestival zich aan: het Architectuur Film Festival Rotterdam (AFFR2011). Alweer voor de 6e keer wordt een weekeinde vol films over architectuur en stedelijke ontwikkeling getoond in Lantaren Venster (ontwerp: Alvaro Siza) op de Wilhelminapier in Rotterdam. Van 6 tot 9 oktober staan ongeveer 100 films op het programma onder het motto: Think Big, Act Small.

De organisatoren Jord den Hollander en Wies Sanders zeggen over het programma: ".. in het AFFR2011 komen de meest actuele onderwerpen aan bod. Van de spectaculaire egodocumenten tot de onderzoekende en kritische speelfilms. Van de korte film over een klein, maar urgent onderwerp tot de cultklassieker met de voorspellende visie. Buiten de filmvertoningen zijn er thematische debatten en talkshows met de vele aanwezige filmmakers en architecten .."

Het AFFR presenteert zich als 's wereld grootste architectuur filmfestival. Dit zou kunnen blijken uit de website waarop uiteraard het programma is te vinden, maar waarop ook nog veel meer informatie over architectuurfilms te vinden is. Bijvoorbeeld de rubriek Reviews; hier geven organisatoren en redacteuren hun mening over een aantal van de films uit het programma.

Een willekeurige keuze uit het aanbod.
"Archiprix International 2011"
Verslag van de workshop bij het MIT in Boston en de uitreiking van de Archiprix International in het Guggenheim Museum in New York. Lou van de Ven was de deelnemer vanuit de masteropleiding Architectuur; zijn plan is niet in de prijzen gevallen.

"Der Traum vom Baumhaus"
Over een fascinerend, maar onbekend project van de architect Frei Otto voor de IBA Berlin 1987: de Ekohuizen. Frei Otto is vooral bekend als ontwerper van het Olympisch Stadion in München uit 1972. De vertoning van deze film is een wereldpremiere.

"Nagakin Capsule Tower"
De Nagakin Capsule Tower van Kisho Kurokawa is een beroemd voorbeeld (ook uit 1972) van het  Japanse Metabolisme: een verzameling prefab capsules die aan centrale kokers werden gemonteerd. Anno 2011 is het gebouw in verval en de sloop isaanstaande. Maar de bewoners koesteren hun miniwoningen. Een historisch document met unieke beelden van binnen in de capsules en de bouw van de toren.

"The Oil Rocks | City Above The Sea"
Honderd kilometer uit de kust van Baku in de Kaspische Zee ligt Neft Daslari, een stelsel van booreilanden met een hotel, appartementen, winkels en sportvoorzieningen voor 5000 tijdelijke bewoners, verbonden met meer dan 200 kilometer bruggen. Een industriële science-fiction wereld uit het Sovjettijdperk; "back to the future" op z'n Russisch.

"Zum Vergleich | In Comparison"
Bakstenen worden in serie geproduceerd, maar elke steen is net even anders. De filmmaker neemt je mee langs verschillende productielokaties van baksteen, met de bijbehorende kleuren, bewegingen en geluiden. Zonder commentaar wordt de reis gevolgd van traditie naar innovatie.

Kortom, alle reden om komend weekeinde een bezoek aan Rotterdam te brengen. En wie geen kans ziet om naar het festival te gaan, kan via de website naar een aantal on-line films kijken. Bijvoorbeeld de prachtige film over “Il Girasole”, een Italiaans huis uit de jaren ’30 dat met de zon mee kan draaien.

Ko Jacobs

Architectuur Film Festival Rotterdam
Architectuur op de Wilhelminapier, Rotterdam

pagina uit het programmaboekje